صدای آزادی: پیوند میان هنر خیابانی، موسیقی راک و سیاست رهایی
در هر جامعه‌ای آزادی پیش از آن‌که در قانون یا نهادها متجسد شود در صدا ظهور می‌کند. در زمزمه‌ی نوازنده‌ای در خیابان، در فریادی که تن به خاموشی نمی‌دهد.
موسیقی راک که از دل شورش زاده شد و به زبان جهانی مقاومت بدل گشت ناب‌ترین صورت خود را زمانی می‌یابد که از صحنه‌ی رسمی می‌گریزد و به خیابان بازمی‌گردد. نوازنده‌ی خیابانی با گیتار در دست هم هنرمند است و هم فیلسوف. او گفت‌وگوی ازلی میان فرد و قدرت را در قالب صدا به نمایش می‌گذارد.
هنر خیابانی و راک از یک خاستگاه هستی‌شناختی مشترک برمی‌خیزند: گسست. آن‌ها در حاشیه‌های شهر زندگی می‌کنند بر دیوارها، پیاده‌روها و میدان‌ها. در فضاهایی که برای هنر ساخته نشده‌اند اما به دست هنر تسخیر می‌شوند. هنگامی که گروه راک در فضای باز و بی‌مجوز می‌نوازد محیط شهری را به قلمرو آزادی زیباشناختی بدل می‌کند. صدای آن‌ها ضرب‌آهنگ منظم شهر را می‌شکافد و ماشین انضباط و سرکوب را متوقف می‌سازد. در این لحظه موسیقی دیگر صرفاً سرگرمی نیست بلکه به کنشی وجودی بدل می‌شود: می‌نوازم، پس هستم.
چنان‌که فیلسوفانی چون کانت و فوکو یادآور شده‌اند آزادی نه در فقدان قید بلکه در توانایی عمل در دل قید معنا می‌یابد. موزیسین خیابانی تجسم این پارادوکس است. او در زیر نگاه قدرت می‌نوازد. در درون مرزهای ممنوعه. اما صدایش از هر نظمی می‌گریزد. موج‌های صوتی سانسورپذیر نیستند در بدن‌ها و دیوارها طنین می‌افکنند و جماعتی می‌آفرینند که نه به واسطه‌ی ایدئولوژی بلکه از رهگذر ارتعاش مشترک به هم پیوند می‌خورند. آکوردهای خشن راک و فریادهای خواننده به دستور زبان سرکشی بدل می‌شوند. زبانی برای آنان که نمی‌خواهند خاموش بمانند.
در جوامعی که حق بیان عمومی محدود است و سرکوب می‌شود، اجرای خیابانی موسیقی راک به رخدادی فلسفی بدل می‌شود. اجرای آزادی. شکننده و گذرا، اما دگرگون‌کننده. این کنش فضای عمومی را از سلطه‌ی کنترل پس می‌گیرد و آن را به صحنه‌ای جمعی برای اصالت بدل می‌کند. کنسرت خیابانی تجلی کوچکی از دموکراسی است. گردهم‌آیی بی‌سلسله‌مراتب و جمهوری موقتی صدا.از این منظر، پیوند میان راک و آزادی صرفاً در شورش نیست بلکه در کنش هستی‌شناختی «ظاهر شدن» و «شنیده شدن» است. نواختن در خیابان بازپس‌گیری حق حضور است. حقی برای بودن، گفتن و شنیده شدن. هر اجرای خیابانی بیانیه‌ای وجودی است. تأییدی بر زندگی در برابر ماشین خاموشی.
و شاید راز ماندگاری راک نیز همین باشد: تبدیل نویز به معنا و یادآوری این حقیقت که آزادی عطا نمی‌شود بلکه باید آن را اجرا کرد.
مهرداد خامنه‌ای
۲۸ اکتبر ۲۰۲۵
تصاویر: اجرای خیابانی گروه «رندوم»
تهران، خیابان ایرانشهر
آبان ۱۴۰۴
