مسیح پلاستیکی
🔸 در یکی از روزهای معمول دانشگاه، در زمان استراحت بین کلاس‌ها به سالن کافه‌تریا رفتم و طبق معمول دانشجویان بازیگری مشغول هنرنمایی بودند و بساط شادی و سرور بقیه دانشجویان و استادان در اوقات فراغت را مهیا کرده بودند.این بار موضوع، تقلید حرکات و گفتار مارشال تیتو بود. اما شوخی با تیتو و حزب کمونیست یوگسلاوی و به خصوص جنگ میهنی همیشه چنین شادی آفرین نبود. درست در همین محل یعنی در دانشکده هنرهای دراماتیک در سال ۱۹۷۱ حدومرز این شوخی‌های هنری برای اولین و آخرین بار در تاریخ جمهوری سوسیالیستی یوگسلاوی با حکم سه سال زندان برای مؤلف یک اثر هنری سینمایی ترسیم شد.
🔸 موضوع از این قرار بود که لازار استویانوویچ دانشجوی سال آخر کارگردانی برای پایان‌نامه خود فیلمی مستند-داستانی می‌سازد به نام «مسیح پلاستیکی» که در آن فیلم تیتو را به کیش شخصیت متهم می‌کند و ابعاد شخصیت سیاسی، اجتماعی و نظامی او را هم‌سان با تبلیغات نازی‌ها برای هیتلر در دوران جنگ جهانی دوم نشان می‌دهد. از طرفی دیگر قهرمانان جنگ میهنی را با جانیان نازی و عمال داخلی آنها در یوگسلاوی (چتنیک‌ها و اوستاش‌ها) در قتل و آدم‌کشی یکسان می‌انگارد. فیلم «مسیح پلاستیکی» همچون برخی آثار مشهور آن دوران از جمله آثار ماکاویف چون «و.ار راز ارگانیسم» تمایل داشت از محتوای اروتیک استفاده صریح کند و با اهدف سیاسی درآمیزد.
🔸 این امر شامل صحنه‌هایی بود که برای اولین بار مردان در یک فیلم یوگسلاو کاملاً برهنه می‌شدند و عشق‌بازی می‌کردند.در کمیسیون ارزیابی کار پایان‌نامه او متشکل از چهار استاد کارگردانی، دو استاد به‌نام از فیلمسازان «موج سیاه» یوگسلاوی، الکساندر پتروویچ و ژیکا پاولوویچ به این فیلم بالاترین نمره یعنی «ده-عالی» می‌دهند و دو استاد دیگر بدترین نمره یعنی «صفر-مردود». اساتید کمیسیون در نهایت به تفاهم می‌رسند که با حداقل نمره قبولی یعنی شش مدرک فارغ‌التحصیلی را به لازار استویانوویچ جوان اعطاء کنند.
🔸 کار می‌توانست در همین‌جا خاتمه یابد اما لازار شوریده‌سر پس از اتمام دوره دانشگاه به سربازی می‌رود و در قلب پادگان ارتش خلق مرتب درباره فیلمی که ساخته است سخنرانی می‌کند تا اینکه حساسیت مقامات امنیتی ارتش را برمی‌انگیزد. پای سازمان امنیت به دانشکده دراماتیک باز می‌شود و نه تنها لازار استویانوویچ برای ساختن این فیلم به جرم «تبلیغات برای دشمن» دادگاهی و محکوم می‌شود بلکه دو استاد برجسته «موج سیاه»، پتروویچ و پاولوویچ هم از کارشان در دانشکده هنرهای دراماتیک بلگراد اخراج می‌شوند.
🔸 اما این اقدام سازمان امنیت و قربانی کردن این کارگردان جوان در واقع از یک سو زهرچشم گرفتن از فیلمسازان «موج سیاه» بود و از سوی دیگر تسویه‌حساب با جناح موسوم به «لیبرال» در کمیته مرکزی حزب کمونیست صربستان. در سال‌های پیش‌رو بخشی از جهان از جمله در آمریکای لاتین، اروپا و آفریقا وارد دوران موسوم به «سال‌های پیشروی» می‌شوند که درگیری‌های جناح‌های راست و چپ افراطی در این دوران اوج می‌گیرد و تاثیر خود را بر سیاست و فرهنگ کشورهایی چون یوگسلاوی نیز می‌گذارد.
🔸 فیلم «مسیح پلاستیکی» در سال ۱۹۹۰ برای پخش عمومی آزاد شد و در سال ۱۹۹۱جایزه بین‌المللی منتقدان را از هیئت داوران جشنواره مونترال دریافت کرد.
مهرداد خامنه‌اى
